ახლო აღმოსავლეთში ესკალაცია სულ უფრო მატულობს – ირანი და ისრაელი ერთმანეთის ტერიტორიაზე პირდაპირი დარტყმის შესაძლებლობაზე საუბრობენ.
ისრაელი და ირანი დაპირისპირებული არიან 1979 წლიდან, როდესაც თეირანში ისლამურმა რევოლუციამ გაიმარჯვა და ახალმა პოლიტიკურმა რეჟიმმა გამოაცხადა “ბრძოლა სიონიზმის” და “დასავლური კოლონიალიზმის” წინააღმდეგ.
ამ პოლიტიკის ნაწილი ფარგლებში, ირანი მხარს უჭერს უამრავ შეიარაღებულ დაჯგუფებას მთელს ახლო აღმოსავლეთში, რომლებიც ადრე თავს დაესხნენ ისრაელს. მათგან “ჰეზბოლა” სამხრეთ ლიბანში, “ჰამასი” და ისლამური ჯიჰადი ღაზას სექტორში ყველაზე აქტიურია ისრაელის წინააღმდეგ.
ისრაელი რამდენიმე თვეა, ახორციელებს სამხედრო ოპერაციას ღაზაში, პარალელურად კი მუდმივად ხდება “ჰეზბოლას” სარაკეტო თავდასხმები ისრაელის ტერიტორიაზე. 31 ივლისს, მორიგი თავდასხმის საპასუხოდ, ისრაელმა მოკლა “ჰეზბოლას” ლიდერი ფუად შუქრი, ასევე ცნობილი როგორც ჰაჯ მოჰსინი. მალე ირანის დედაქალაქში მოკლეს “ჰამასის” პოლიტბიუროს ხელმძღვანელი ისმაილ ჰანიე, რომელიც თეირანში ქვეყნის ახლად არჩეული პრეზიდენტის ინაუგურაციაზე ჩავიდა.
რატომ დაიწყეს საუბარი დიდ ომზე ჰანიეს ლიკვიდაციის გამო?
მიუხედავად იმისა, რომ ისრაელმა პირდაპირ არ აღიარა ჰანიეს ლიკვიდაციაში მონაწილეობა, ირანის ხელმძღვანელობამ მაშინვე დაადანაშაულა თელ-ავივი. ჯერ ერთი, ბეირუთში ფუად შუქრის განადგურებასთან დამთხვევის გამო, მეორეც, იმიტომ, რომ ისრაელის სადაზვერვო სამსახურებმა ირანში ადრე არაერთხელ წარმატებით გაანადგურეს ნაკლებად საჯარო პირები. კერძოდ, საუბარია ბირთვულ პროგრამასთან დაკავშირებულ მეცნიერებზე.
ახლად არჩეული პრეზიდენტის ინაუგურაციის ფონზე ჰანიეს ლიკვიდაცია ირანის ხელმძღვანელობის საჯარო დამცირებაა. კერძოდ, თეირანში მომხდარი ინციდენტი აჩვენებს, რომ ირანის დაზვერვის სამსახურები ვერ იცავენ ისრაელის წინააღმდეგ მებრძოლი ძირითადი მოკავშირე დაჯგუფებების ლიდერებს. ინციდენტის შემდეგ დაუყოვნებლივ, ირანის უზენაესმა ლიდერმა აიათოლა ალი ხამენეიმ განაცხადა, რომ ირანი თავის მოვალეობად მიიჩნევს, შური იძიოს ისმაილ ჰანიეს მკვლელობისთვის, რადგან ის ირანის მიწაზე მოკლეს.
ისრაელზე თავდასხმის განხორციელება უშუალოდ ირანის ტერიტორიიდან, საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, ნიშნავს აგრესიის პირდაპირ აქტს ისრაელის სახელმწიფოს წინააღმდეგ. თავის მხრივ, ისრაელის ხელმძღვანელობას ექნება კანონიერი უფლება, ღიად უპასუხოს ირანის ქმედებებს, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს “დომინოს ეფექტი“ – ურთიერთდარტყმების და კონტრშეტევების სერია.
ამ შემთხვევაში კონფლიქტს სავარაუდოდ, შეუერთდებიან ირანზე ორიენტირებული სხვა ჯგუფები. ისრაელის მხრივ, შესაძლებელია ირანის მოწინააღმდეგე არაბული ქვეყნების ირიბი მონაწილეობა. სიტუაციას ასევე აკვირდებიან შეერთებული შტატები, დიდი ბრიტანეთი და ევროპის ზოგიერთი სხვა ქვეყანა, რომლებიც მზად არიან კვლავ გაუწიონ დახმარება ისრაელს ირანის შესაძლო საჰაერო თავდასხმის მოგერიებაში.
დაესხმება თუ არა ირანი თავს ისრაელს?
ალი ხამენეიმ ისრაელზე პირდაპირი დარტყმის ბრძანება გასცა, იუწყება The New York Times ირანის ხელმძღვანელობის წყაროებზე დაყრდნობით. ირანის სამხედრო სარდლობა განიხილავს თელ-ავივის და ხაიფას მახლობლად მდებარე სამხედრო ობიექტებზე დრონების და სარაკეტო დარტყმის შესაძლებლობას.
აშშ-ის სახელმწიფო მდივანმა ანტონი ბლინკენმა G7-ის საგარეო საქმეთა მინისტრებთან შეხვედრაზე განაცხადა, რომ ირანის შეტევა ისრაელზე შესაძლოა, 5 აგვისტოს დაიწყოს.
ბლინკენის განცხადებით, ჯერ უცნობია, როგორ დაესხმება ირანი ისრაელს. თუმცა, შეერთებული შტატები დარწმუნებულია, რომ თავდასხმაში მონაწილეობას მიიღებს ლიბანური “ჰეზბოლას” მოძრაობაც. წინასწარი მონაცემებით, რეგიონში ირანის სხვა მოკავშირეების მონაწილეობა არ არის გამორიცხული. ამავდროულად, ირანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს სპიკერმა 5 აგვისტოს განაცხადა, რომ მისი ქვეყანა კონფლიქტის ესკალაციის წინააღმდეგია, მაგრამ ისრაელი უნდა “დაისაჯოს” ჰანიეს სიკვდილისთვის.
“ირანი არ ეძებს დაძაბულობის ესკალაციას რეგიონში, თუ ირანი საუბრობს აგრესორის დასჯის უფლებაზე, მაშინ ეს იქნება ქმედება, რომელიც მხოლოდ უსაფრთხოების გაძლიერებას შეუწყობს ხელს”, – განაცხადა სპიკერმა.
სხვა საკითხებთან ერთად, ე.წ. “ბირთვული შეთანხმების“ განახლების პერსპექტივა და წინასაარჩევნო გაურკვევლობა შეერთებულ შტატებში რჩება ირანის შემაკავებელ ფაქტორად.
განახორციელებს თუ არა ისრაელი პრევენციულ დარტყმას ირანზე?
Ynet-ის ცნობით, ისრაელის ხელმძღვანელობა განიხილავს პროაქტიური მოქმედების შესაძლებლობას, “მათ შორის ლიბანში ან, შესაძლოა, სხვა ადგილებში, სადაც ეს აუცილებელი იქნება“. თუმცა ეს ვარიანტი შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ისრაელი მიიღებს დაზვერვის მონაცემებს, რომელიც ადასტურებს ირანის განზრახვას თავდასხმის განხორციელების შესახებ.
The Times of Israel აღნიშნავს, რომ ისრაელმა ჯერ არ იცის რას უნდა ელოდოს ირანისგან და მისი მოკავშირეებისგან, ამიტომ განიხილავს თავდასხმაზე რეაგირების სხვადასხვა ვარიანტს ან მის თავიდან აცილების გზებს.
