დღემდე განვლილმა გამოცდილებამ ნათლად დაგვანახა, რომ უფლებააყრილ მდგომარეობასა და ტოტალიტარული სისტემის პირობებში დაბადებული და ნაცხოვრები თაობა თავისუფალ საზოგადოებას ვერ ააშენებს, რადგან მას სხვა გამოცდილება არ აქვს, გარდა იმისა, რაშიც ცხოვრობდა და რასაც ხედავდა, – ამის შესახებ ფოთისა და ხობის მიტროპოლიტმა განაცხადა.
“ყოვლადსამღვდელონო მეუფენო, ქრისტესმიერ საყვარელნო მამანო და დედანო, ძმანო და დანო, ძვირფასო სტუმრებო! გრძელდება უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტეს ბრწყინვალე აღდგომის საზეიმო დღეები. მოხარული ვარ, რომ მაქვს პატივი ამ დიდებული ტაძრის გუმბათს ქვეშ ერთად შეკრებილთ კვლავ მოგილოცოთ ბრწყინვალე აღდგომის დღესასწაული და გახაროთ: ქრისტე აღდგა!
დიახ, ჭეშმარიტად აღდგა ქრისტე და დაარღვია საკრველნი ჯოჯოხეთისანი! აღდგა ქრისტე და ვიხილეთ ჩვენ ნათელი! აღდგა ქრისტე და ცხოვრება მოქალაქობს! ამიტომაც გვწამს და გვჯერა, რომ “ნათელი ქრისტესი განგვანათლებს ყოველთა“ რაოდენთა ქრისტესმიერ ნათელ გვიღებიეს, ქრისტე შეგვიმოსიეს! ალილუია, ალილუია, ალილუია! ქრისტე აღდგა!
დღეს ამ ტაძრის დღესასწაულია, მისი ენკენიობის, განახლების დღე. ისევე, როგორც ჩვენს ქვეყანას, ჩვენს ხალხს, ამ ტაძარსაც მძიმე ხვედრი ხვდა წილად; მან სრულად გაიზიარა და მის ფიზიკურ სხეულზე აისახა ის პროცესები, რაც საქართველოში მოჰყვა კომუნისტურ-ათეისტური იდეოლოგიის გაბატონებას და მასზე დაფუძნებული მმართველობითი სისტემის დამყარებას: ეკლესია გამოცხადებულ იქნა კლასობრივ მტრად; მას დაუწესდა მძიმე გადასახადები, რომელთა გადაუხდელობაც ეკლესიათა დახურვის მიზეზი ხდებოდა; ასეთი ბედი გაიზიარა ფოთის საკათედრო ტაძარმაც – დიდი ხნით დადუმდა ტაძრის ზარები. დიდი სჯა-ბაასის შემდეგ, დაენგრიათ თუ რამე სხვა დანიშნულებით გამოეყენებინათ ეს ტაძარი, ხელისუფლებამ გადაწყვიტა მასში თეატრის განთავსება. შენობას ჩაუტარეს სათანადო რეკონსტრუქცია: წმიდა საკურთხეველში მოეწყო სცენა, ტაძრის ძირითადი ნაწილი დაეთმო მაყურებელთა დარბაზს, გუმბათის ყელში კი განთავსდა მცირე დარბაზი და 1936 წელს საზეიმო ვითარებაში გაიხსნა თეატრი.
სხვადასხვა დროს ამ შენობას გაუკეთდა დამატებითი მიშენებები: აღმოსავლეთის მხრიდან – პომპეზური, დიდი კაპიტალური ტრიბუნა და ადმინისტრაციისთვის განკუთვნილი ნაწილი; დასავლეთის ფასადზე – სააქტო დარბაზი და კაფე-ბარი; გუმბათის გარე ფასადს შეუცვალეს არქიტექტურული იერსახე და ერთხანს დიდი გლობუსი ედგა თავზე, შემდეგ კი კრემლის სიმბოლო – ხუთქიმიანი ვარსკვლავით გამშვენებული მაღალი წაწვეტებული შპილი დაადგეს.
ცხოვრება გრძელდებოდა, თაობები იზრდებოდა; ამ შენობაში იმართებოდა სპექტაკლები, კონცერტები, პარტიული კონფერენციები და სხვადასხვა ღონისძიებები. იგი იქცა ქალაქის კულტურულ ცენტრად, მის გვერდით კი აღიმართა საბჭოეთის დიდი ბელადის, იოსებ სტალინის ქანდაკება. ერთი სიტყვით, ადამიანის ცხოვრებაში ღმრთისმსახურება ჩაანაცვლა კერპთაყვანისცემამ.
ე.წ. გარდაქმნების ეპოქამ ადამიანებს იმედის სხივი ჩაუსახა, მაგრამ ამას მოჰყვა 9 აპრილის ცნობილი ტრაგიკული მოვლენები თბილისში, რამაც უახლეს ისტორიაში მძიმე კვალი დატოვა, თუმცა ამან ვერ ჩაკლა ქართველთა დამოუკიდებლობისკენ სწრაფვის სურვილი. ნამდვილი გარდაქმნების ეპოქა კი საქართველოში დაიწყო მაშინ, როცა აღდგა 1921 წელს შეწყვეტილი დამოუკიდებლობა. ეს იყო განახლების გზაზე დამდგარი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა.
შემდგომში განვითარებულმა მოვლენებმა ცხადჰყო, რომ დამოუკიდებლობა დიდ რისკებთან და უზომოდ დიდ პასუხისმგებლობასთან არის დაკავშირებული; დამოუკიდებლობის კეთილშობილური მიზანი ხომ ის არის, რომ ააშენოს იდეოლოგიური კლიშეებისგან, სხვადასხვა სახის სტიგმებისგან თავისუფალი დემოკრატიული საზოგადოება.
დღემდე განვლილმა გამოცდილებამ ნათლად დაგვანახა, რომ უფლებააყრილ მდგომარეობასა და ტოტალიტარული სისტემის პირობებში დაბადებული და ნაცხოვრები თაობა თავისუფალ საზოგადოებას ვერ ააშენებს, რადგან მას სხვა გამოცდილება არ აქვს, გარდა იმისა, რაშიც ცხოვრობდა და რასაც ხედავდა; ამიტომ ხელისუფლებათა ცვლილება იწვევს მხოლოდ ერთის ჩანაცვლებას მეორეთი და ჩნდება უკვე ახალი ელიტა, ახალი გაბატონებული კლასი ძველი უნარ-ჩვევებით. რაც შეეხება მის მოქალაქეებს, მათთვის დიდი არაფერი იცვლება, ამიტომ ზოგი მათგანი ტოვებს სამშობლოს და მიდის იქ, სადაც უკეთესი პირობები ეგულება, დიდი ნაწილი ადგილზე რჩება და ეგუება უპერსპექტივობას, ან კიდევ ირჩევს კონფორმიზმის გზას და ყოველგვარი იდეისგან და ჯანსაღი ამბიციებისგან დაცლილი, თავისი ნიჭით, განათლებით, პროფესიონალიზმით ძირს უმაგრებს ე.წ. ახალ ელიტას. ამაში გასაკვირიც არაფერია, ასეთია ორასწლიანი და, მით უფრო, 70-წლიანი საბჭოური გამოცდილების შედეგი. ამ გამოცდილების გათვალისწინებით, ადვილად გასაგები ხდება ორიათასიანი წლების დასაწყისში პრეზიდენტ შევარდნაძისადმი გაგზავნილ წერილში გამოთქმული შეშფოთება: “ბატონო პრეზიდენტო, ქალაქის ცენტრში რომ ტაძარი გაჩნდეს, ფოთი ხომ ნამდვილ ვატიკანად გადაიქცევა”.
ეს ისტორიული ექსკურსი და მისი ერთგვარი ანალიზი იმიტომ მოვიტანე აქ, რომ ადვილად წარმოიდგინოს ადამიანმა, განსაკუთრებით ახალგაზრდებმა, თუ რა სირთულეებთან იყო დაკავშირებული ამ ტაძრის დაბრუნებისა და შემდგომ მისი აღდგენის პროცესი, რაც ბოლომდე ჯერ არ არის მიყვანილი, თუმცა, როგორც დიდი ნიკო ნიკოლაძე იტყოდა, იგი ამ მდგომარეობაშიც კი ატყვევებს მნახველის თვალს.
ამ საქმის ბოლომდე მიყვანა ჩვენი თაობის ღირსების საქმეა; ეს არის ჩვენი ღირებულებითი არჩევანი და ქალაქმაც ღრმად გაიაზრა ეს საკითხი, როცა მიიღო გადაწყვეტილება და ტაძრის ენკენიობის, ანუ განახლების, დღე ოფიციალურად გამოაცხადა ქალაქის დღედ.
დღეს ფოთს, საქართველოს საზღვაო კარიბჭეს, ამშვენებს ეს დიდებული ტაძარი. ის არის მთავარი სულიერი მიზიდულობის ცენტრი. ღვთის განგებამ ჩვენ გვარგუნა სულმნათი ნიკო ნიკოლაძის მიერ დაწყებული საქმის გაგრძელების პატივი და პასუხისმგებლობა.
ამ საქმეს რომ ვიწყებდით, ღრმად გვწამდა და გვჯეროდა, რომ ტაძრის ეკლესიის წიაღში დაბრუნებით და მისი აღდგენით ღირსეულ პატივს მივაგებთ სამყაროს შემოქმედს, შვებას მივანიჭებთ წინაპართა სულებს და მომავალს დავუბრუნებთ ჩვენს შვილებს.
…და ეს მომავალი იწყება არა ხვალ, არამედ აქ და ახლა. ამ მომავლის საყრდენი ღირებულებები ჯერ კიდევ ახალგაზრდობაში წმიდა ილია მართლმა დაუსახა ქართველ ერს: ეს არის მამული, ენა, სარწმუნოება! უკვე ჩვენს დღეებში კი ერისთვის ძირითადი ღირებულებითი საყრდენი ტრიადა ახლებურად გამოთქვა უწმინდესმა და უნეტარესმა ილია მეორემ, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა: ღმერთი, სამშობლო, ადამიანი!
ღმერთი – ვითარცა ყოფიერების ცენტრი და შემოქმედი ყოველი ხილულისა და უხილავისა, რომელსაც შვენის ყოველი დიდება, პატივი და თაყვანისცემა;
სამშობლო – ვითარცა კრებსითი ცნება, რაშიც მოიაზრება მამული, წინაპართა საძვალე, ადგილი, სადაც დაირწა შენი აკვანი, ენა, ისტორია, ქრისტიანობაზე აღმოცენებული კულტურა, ეროვნული ტრადიცია;
ადამიანი – ვითარცა ღმერთის მიერ შექმნილი სამყაროს უმთავრესი ღირებულება.
ამ ღირებულებებისადმი ერთგულება არის განმსაზღვრელი იმისა, თუ როგორი იქნება ამ ქვეყნის აწმყო და მისი მომავალი”, – განაცხადა მეუფე გრიგოლმა.
