თბილისი: ვენეციის კომისიის დასკვნის პროექტის თანახმად, რომელიც Front News-მა ექსკლუზიურად მოიპოვა, საქართველო ისევე როგორც ევროპის საბჭოს სხვა წევრი ნებისმიერი სახელმწიფო, ვალდებულია დაიცვას ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სტანდარტები და უზრუნველყოს იურიდიული აღიარება (მაგალითად, სამოქალაქო კავშირები ან დარეგისტრირებული პარტნიორობა ერთსქესიანთათვის).
61. 2017 წლის მარტის მონაცემებით ერთსქესიანთა ქორწინებას ევროპის 13 ქვეყანა იურიდიულად აღიარებს, ესენი არიან – ბეგლია, დანია, ფინეთი, საფრანგეთი, ისლანდია, ირლანდია, ლუქსემბურგი, ნიდერლანდები, ნორვეგია, პორტუგალია, ესპანეთი, შვედეთი და დიდი ბრიტანეთი. ევროპის კიდევ 14 ქვეყანა იურიდიულად აღიარებს სამოქალაქო ქორწინების რიგ ფორმებს, ეს ქვეყნებია – ანდორა, ავსტრალია, ხორვატია, კვიპროსი, ჩეხეთის რესპუბლიკა, ესტონეთი, გერმანია, საბერძნეთი, უნგრეთი, იტალია, ლიხტენშტეინი, მალტა, სლოვენია და შვეიცარია.
62. საქართველოს მოქმედი კონსტიტუციის შესაბამისად, საქართველოში ერთსქესიანთა ქორწინების შემოღება კანონით ან კონსტიტუციური განმარტებით, კონსტიტუციის შესაბამისი იქნება. გადაწყვეტილება, რომელიც რიგით კანონმდებელს აძლევს გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღების საშუალებას – დამაკმაყოფილებელია. თუ პროექტის ცვლილებაში ახლა ნათლად არის გამორიცხული ერთსქესიანთა ქორწინება, ეს არ ეხება ერთსქესიანთა პარტნიორობას. საქართველო ისევე როგორც ევროპის საბჭოს სხვა წევრი ნებისმიერი სახელმწიფო, ვალდებულია დაიცვას ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სტანდარტები და უზრუნველყოს იურიდიული აღიარება (მაგალითად, სამოქალაქო კავშირები ან დარეგისტრირებული პარტნიორობა ერთსქესიანთათვის). 30-ე მუხლის (1) ფორმულირება ცვლილებათა პროექტში არ გამორიცხავს სამოქალაქო პარტნიორობას (ერთსქესიანთა წყვილებისთვის ან შერეული სქესის წყვილთათვის) საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის შესაბამისად და არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება განიმარტოს, როგორც ერთსქესიანთა ურთიერთობის ამკრძალველი.
88. მთლიანობაში შემოთავაზებული რეფორმა დადებით შეფასებას იმსახურებს. ის ასრულებს საქართველოში ევოლუციურ პოლიტიკურ სისტემას და წარმოადგენს პოზიტიურ ნაბიჯს ქვეყანაში დემოკრატიული პრინციპების, კანონის უზენაესობისა და უფლებების დაცვის საფუძველზე კონსტიტუციური წესრიგის გამყარებისა და გაუმჯობესების საქმეში. 2010 წელს ვენეციის კომისიამ თავის დასკვნაში გასცა რეკომენდაცია კიდევ უფრო გაეძლიერებინათ პარლამენტის უფლებამოსილება და გადაეხედათ მაგალითად, უნდობლობის გამოცხადების პროცედურა. შემოთავაზებული რეფორმა აღწევს ამ მიზანს და ვენეციის კომისია არ შეიძლება არ მიესალმოს საკონსტიტუციო ცვლილების ამ პროცესს.
89. ნათქვამი იყო, რომ საქართველო რჩება საკმაოდ ცენტრალიზებულ ქვეყნად პარლამეტთან, რომელიც ახლო მომავალში ერთპალატიანი გახდება. მას არ გააჩნია დამოუკიდებელი სასამართლო სისტემის საკმარისი ტრადიცია. ამ პირობებში არსებობს პარლამენტში უმრავლესობის დომინირების რისკი და სამომავლოდ უნდა არსებობდეს ბალანსისა და კონტროლის გამყარების შესაძლებლობა, მაგალითად მეორე პალატის შემოღების ან პარლამენტში ოპოზიციის როლის გაძლიერებით.
90. არსებული პროპორციული მაჟორიატული სისტემის შეცვლა პროპორციული საარჩევნო სისტემით უდავოდ, პოზიტიური ნაბიჯია, რომელიც პარლამენტში პლურალიზმის ამაღლებისკენაა მიმართული. თუმცა ეს პოზიტიური ნაბიჯი სამომავლოდ შეზღუდულია სამი მექანიზმით: ნარჩუნდება 5%-იანი საარჩევნო ბარიერტი საკანონმდელო ორგანოს არჩევნებზე; გადაუნაწილებელი ხმები 5%-ზე დაბლა ნაწილდება გამარჯვებულზე და უქმდება საარჩევნო კოალიციები
91. იმის მიუხედავად, რომ 5%-იანი ბარიერი სრულად შეესაბამება ევროპულ სტანდარტებს და კრიტიკის საგანი არ ხდევა, ეს სამი მექანიზმი პროპორციული სისტემის გავლენას ზღუდავს მცირე პარტიებისა და პლურალიზმის ხარჯზე, ასევე უარყოფს სამართლიანი წარმომადგენლობის და თანასწორობის პრინციპებს არჩევნებზე, წარმოდგენილია სტაბილურობის უზრუნველყოფის აუცილებლობის გამართლებით.
92. ამ ფონზე ვენეციის კომისია გამოდის რეკომენდაციით ყურადღება გამახვილდეს გაუნაწილებელი მანდატების განაწილების სხვა ვარიანტებზე მათთან ერთად, რომელსაც ცვლილებათა პროექტი გვთავაზობს, მაგალითად:
– პროპორციულად განაწილდეს ყველა 5%-იან ბარიერგადალახულ პოლიტიკური პარტიაზე;
ან – დადგინდეს ზღვარი დაკარგული ხმების რაოდენობაზე, რომელიც უნდა გამოყოფილიყო გამარჯვებულისთვის.
– ან/და შემცირდეს ზღვარი 2%-მდე ან 3%, დარჩენილი მანდატების განაწილების პროპორციული სისტემით.
93. პრეზიდენტის არაპირდაპირი წესით არჩევის სისტემა ევროპულ სტანდარტებს შეესაბამება. მივესალმებით, რომ ახალი სისტემა არ იქნება გამოყენებული მომავალი წლის საპრეზიდენტო არჩევნებზე და იქნება მხოლოდ 2023 წლიდან, თუმცა მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის, რომ ქმედითი სენატის არარსებობის პირობებში, საქართველოს საკონსტიტუციო სისტემაში პრეზიდენტი ძლიერი მთავრობის და საპარლამენტო უმრავლესობის საპირწონეა. შესაბამისად, არაპირდაპირი წესით არჩევის სისტემაზე გადასვლამ არ უნდა გამოიწვიოს საპარლამენტო უმრავლესობის მიერ მუდმივი და ექსკლუზიური საპრეზიდენტო კანდიდატების შერჩევა. ამ თვალსაზრისით აუცილებელია პარლამენტში პლურალიზმის გარანტიების გაუმჯობესება (ასევე საარჩევნო კომისიაში) და კონტროლისა და ბალანსის პრინციპი. ვენეციის კომისია იმეორებს თავის რეკომენდაციას გაუნაწილებელი მანდატების ან შემცირებულ ბარიერთან დაკავშირებით. გარდა ამისა, მიზანშეწონილია კვალიფიციური უმრავლესობის მოთხოვნა საარჩევნო კომისიაში საპრეზიდენტო არჩევნების პირველ ტურში.
94. რაც შეეხება ბიუჯეტს, ვენეციის კომისია კვლავ აცხადებს თავის რეკომენდაციას პარლამენტის როლის გამყარებასთან დაკავშირებით. აუცილებელია იმის გადახედვა, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტში ნებისმიერი შესწორება მთავრობის თანხმობას მოითხოვს.
95. ძირითადი უფლებების შესახებ თავთან შესაბამისად
– ცვლილებების პროექტის 30-ე მუხლი, არავითარ შემთხვევაში არ უნდა იქნას გაგებული, როგორც ერთსქესიანთა პარტნიორობის აკრძალვა;
– რეკომენდირებულია “რელიგიის თავისუფლების” ზუსტი აღიარება პროექტის მე-16 მუხლში.
– პროექტის 23 (3) მუხლში ექსტრემისტული პარტიების შექმნის შესახებ გამოყენებულ ფორმულირებაში, საჭიროა დაზუსტდეს, რომ “პოლიტიკური ქმედებების საშუალებით ძალის გამოყენება” არის პოლიტიკური პარტიების დაშლის ერთად-ერთი დასაშვები კრიტერიუმი;
-მიზანშეწონილია კონსტიტუციური გარანტიების აღიარებისა და ბავშვთა უფლებების დაცვის შემოღება.
96. სასამართლო ხელისუფლების შესახებ თავთან დაკავშირებით:
– მოსამართლის უფლებამოსილების ვადა უნდა გაიზარდოს, არაორგვაროვანი პირობებით, უმაღლესი სასამართლოს მოსამართლეებისა და მათი არჩევა პარლამენტი მიერ, უნდა შეიცვალოს მათი დანიშვნით იუსტიციიის უმაღლესი საბჭოს მიერ ან უმაღლესი საბჭოს წინადადებით, თავმჯდომარის მიერ;
– მკაფიოდ უნდა იქნას გამორიცხული პროკურორის ანგარიშვალდებულება პარლამენტში, ცალკეულ შემთხვევებში დევნა ან დაუსჯელობა. თუ ანგარიშვალდებულება იწვევს თანამდებობიდან გათავისუფლების პროცედურას, უნდა იქნას გარანტირებულად სამართლიანი სასამართლო დავა;
– რეკომენდირებულია საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებისა და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრების არჩევისათვის კვალიფიციური უმრავლესობის მოთხოვნა, რომელიც აირჩევა პარლამენტის მიერ, ასევე გენერალური პროკურორის არჩევისთვის;
-საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის არჩევნების წლის არჩევნების სამართლებრივი ნორმებს არაკონსტიტუციურად ცნობის აკრძალვა (თუ ეს დებულება არ იქნა მიღებული არჩევნებამდე ერთი წლით ადრე), არაპროპორციულად ზღუდავს არჩევნებთან დაკავშირებული საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებებს, საკონსტიტუციო კანონმდებლობის გადახედვისთვის.
97. სახალხო დამცველი:
– მიზანშეწონილია სახალხო დამცველის დანიშვნისათვის პარლამენტში კვალიფიციური უმრავლესობის მოთხოვნის გათვალისწინება;
– სახალხო დამცველის ხუთი წლის ვადით არჩევა, შეესაბამება ევროპულ სტანდარტებს. თუმცა დამოუკიდებლობისთვის, სასურველია რომ ის უფრო გრძელვადიან პერსპექტივაში ემსახუროს თავის მოვალეობებს.
